خەبات‮ - ‬بڕیار كۆیی
بەپێی‮ ‬گوتەی‮ ‬پسپۆڕان پێشكەوتنی‮ ‬تەكنەلۆژیا ئەگەرچی‮ ‬بووەتە سوودگەیاندن بە مرۆڤایەتی‮ ‬بەڵام ئامێرە زیرەكەكان كاریگەری‮ ‬نەرێنییان بۆ سەر منداڵ هەیە بەتایبەتی‮ ‬منداڵانی‮ ‬خوار تەمەنی‮ ‬3 ساڵ،‮ ‬بەپێی‮ ‬بەدواداچوونێكی‮(‬خەبات‮) ‬دەردەكەوێت كە لە هەرێمی‮ ‬كوردستانیش ئەو كاریگەرییە نەرێنییە‮ ‬ڕەنگی‮ ‬داوەتەوە و خەریكە لە حاڵەتەوە دەبێتە دیاردە،‮ ‬كاریگەرییەكەشی‮ ‬برییتە لە دواخستنی‮ ‬گەشەی‮ ‬مێشكی‮ ‬منداڵ و تووشبوون بە ئۆتیزم‮.‬
خەریكە لە حاڵەتەوە دەبێتە دیاردە
بەشێك لە باوكان و دایكان بۆ ئەوەی‮ ‬منداڵەكانیان بخافڵێنن موبایل‮ ‬یان ئایپاد لەبەردەستی‮ ‬منداڵە ساواكانیان دادەنێن‮ ‬یاخود بە بەردەوامی‮ ‬لەبەردەم تیڤی‮ ‬دایان دەنێن كە ئەمەش بەپێی‮ ‬گوتەی‮ ‬پسپۆڕێكی‮ ‬پەروەردەی‮ ‬تایبەت و‮ ‬ڕاهێنانی‮ ‬منداڵان،دەبێتە هۆی‮ ‬دواكەوتنی‮ ‬چەند ڵایەنێك لە گەشەی‮ ‬منداڵ و وادەكات كە منداڵ درەنگ فێری‮ ‬قسەكردن ببێت و كاریگەری‮ ‬نەرێنی‮ ‬بۆسەر گەشەی‮ ‬منداڵ دەبێت و دەبێتە هۆی‮ ‬تووشبوونی‮ ‬منداڵ بە ئۆتیزم و ئەگەر چارەسەریش نەكرێت دواجار منداڵێكی‮ ‬تەواو ئۆتیزمی‮ ‬لێدەردەچێت‮.‬
هیوا ئەسكەندەر كە باوكی‮ ‬دوو منداڵە لە دوو تەمەنی‮ ‬جیاواز و‮ ‬یەكێكیان‮ ‬8 ساڵ و ئەوی‮ ‬دیكەیان‮ ‬4 ساڵە،‮ ‬ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە منداڵە سێ ساڵانەكەی‮ ‬ئێستا كێشەی‮ ‬گەشەی‮ ‬بۆ درووست بووە و ناتوانێت قسە بكات و جیاواز لە منداڵانی‮ ‬ئاسایی‮ ‬تێكەڵی‮ ‬دەوروبەری‮ ‬نابێت و منداڵێكی‮ ‬گۆشەگیری‮ ‬لێ درووست بووە،‮ ‬دەشڵێ ماوەی‮ ‬چەند مانگێكە سەرقاڵی‮ ‬ڕاهێنانی‮ ‬تایبەتە بە منداڵەكەی‮ ‬لەڵایەن چەند كەسێكی‮ ‬پسپۆڕەوە و ئێستا هەست بە گۆڕانكاری‮ ‬ئەرێنی‮ ‬لە منداڵەكەیدا دەكات‮.‬
دەشڵێ‮" ‬لەدوای‮ ‬تەمەنی‮ ‬یەك ساڵییەوە خۆم و خێزانەكەم بەبەردەوامی‮ ‬موبایل و ئایپادمان دەخستە بەردەستی‮ ‬منداڵەكەم و بەبەردەوام ئەو‮ ‬یارییانەی‮ ‬دەكرد كە لەنێو ئەو ئامێرانەدا بوون و دوای‮ ‬ئەوەی‮ ‬بوو بە نزیكەی‮ ‬دوو ساڵ هەستمان كرد لەو ئامێرانە بێزاربووە و ئینجا لەبەردەم تیڤی‮ ‬دامان دەنا و بۆمان دەكردە كەناڵەكانی‮ ‬تایبەت بە منداڵان‮ ‬،‮ ‬كە ئەمەش سوودی‮ ‬هەبوو بۆ ئەوەی‮ ‬منداڵەكەمان بخافڵێ و كەمتر بگریێ و خۆی‮ ‬ئازار بدا بەڵام دوای‮ ‬ئەوەی‮ ‬تەمەنی‮ ‬گەیشتە لەنێوان‮ ‬3 بۆ‮ ‬4 ساڵ هەستمان كرد منداڵێكی‮ ‬جیاوازی‮ ‬لێدەرچووە و دوورە پەرێز و گۆشەگیرە‮".‬
ڕوونیشیكردەوە كە ئێستا منداڵەكەیان تەمەنی‮ ‬چوار ساڵە بەڵام تەنیا دەتوانێت چەند وشەیەكی‮ ‬كەم دەرببڕێت و جوڵە و ئاماژەی‮ ‬وەكو منداڵی‮ ‬ئاسایی‮ ‬نییە و دوای‮ ‬ئەوەی‮ ‬سەردانی‮ ‬پزیشك و پسپۆڕی‮ ‬تایبەتیان كردووە بۆیان دەركەوتووە كە هۆكاری‮ ‬تێكچوونی‮ ‬گەشەی‮ ‬منداڵەكەیان ئامێرەكانی‮ ‬موبایل و ئایپاد و تیڤی‮ ‬بووە و بە هەڵە بەكارمان هێناوە‮ ‬،‮ ‬دەشڵێ‮ "‬پزیشكەكان پێیان گوتووین كە منداڵەكەتان تووشی‮ ‬جۆرێك لە ئۆتیزم بووە‮".‬
سەبارەت بە حاڵەتەكە‮ ‬یەشار عادل دەرچووی‮ ‬بەشی‮ ‬پەروەردەی‮ ‬تایبەت لە كۆلێژی‮ ‬پەروەردەی‮ ‬زانكۆی‮ ‬سەڵاحەدین و پسپۆڕ‮ ‬لە بواری‮ ‬ڕاهێنانی‮ ‬منداڵان بۆ(خەبات)گوتی‮: "‬ئۆتیزم لە منداڵان بۆ دوو هۆكار هەن‮ ‬یەكێكیان بریتییە لە هۆكاری‮ ‬بۆ سكماكی‮ ‬و ئەوی‮ ‬دیكەیان هۆكاری‮ ‬ژینگەیی‮ ‬و دەوروبەر‮ ‬،‮ ‬بەشێك لەو حاڵەتانەی‮ ‬كە دەهێنرێنە ڵامان دەگەڕێتەوە بۆ بەكارهێنانی‮ ‬موبایل و ئایپاد و تیڤی‮ ‬لەڵایەن باوكان و دایكان بۆ منداڵە ساواكانیان بەمەبەستی‮ ‬خافڵاندنیان‮ ‬یاخود بۆ ئەوەی‮ ‬نەگرێین و خۆیان ئازار نەدەن كە ئەمەش لە زۆرینەی‮ ‬حاڵەتەكان دەبێتە هۆی‮ ‬تووشبوون بە ئۆتیزم كە ئەگەر زووش چارەسەر نەكرێت ئەوە منداڵەكە دەبێتە ئۆتیزمێكی‮ ‬تەواو و مرۆڤێكی‮ ‬ناكامی‮ ‬لێدەردەچێت‮".‬
ئەو پسپۆڕە ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات ئێستا لە هەرێمی‮ ‬كوردستان حاڵەتەكانی‮ ‬ئۆتیزمی‮ ‬منداڵ زیادی‮ ‬كردووە و ئەمەی‮ ‬بۆ هۆكاری‮ ‬بەكارهێنانی‮ ‬تەكنەلۆژیا بە هەڵە بۆ منداڵی‮ ‬ساوا گەڕاندەوە گوتی‮: "‬بەهۆی‮ ‬بەكارهێنانی‮ ‬موبایل و ئایپادەوە منداڵ گەشەی‮ ‬مێشكی‮ ‬دوادەكەوێت و درەنگتر فێری‮ ‬قسەكردن دەبێت و منداڵێكی‮ ‬گۆشەگیر و ناكامی‮ ‬لێدەردەچێت و پێویستە دایكان و باوكان بە هۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ منداڵەكانیان بكەن و ئەگەر هەستیان بە حاڵەتی‮ ‬درەنگ گەشەكرد كرد ئەوە پێویستە بە زووترین كات سەردانی‮ ‬پزیشك و پسپۆڕی‮ ‬تایبەتب كەن چونكە دواكەوتنیان دەبێتە هۆی‮ ‬زیان بۆ منداڵەكانیان‮".‬
ئۆتیزم چییە؟‮ ‬
ئۆتیزم بریتییە لە تێكچوونی‮ ‬باری‮ ‬گەشەكردنی‮ ‬ئەقڵ و نیشانەكانیشی‮ ‬لە سێ ساڵی‮ ‬یەكەمی‮ ‬تەمەنی‮ ‬منداڵدا دەردەكەوێت،كە كاریگەری‮ ‬لەسەر مێشك دەبێت لەڕووی‮ ‬چاڵاكی‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬و پەیوەندییەكانی‮ ‬بەدەوروبەرەوە‮.‬
تووشبووانی‮ ‬ئەم جۆرە نەخۆشییە لەتەمەنی‮ ‬هەرزەكاریدا كێشەی‮ ‬قسەكردن و چەند گرفتێكی‮ ‬تری‮ ‬وەك گرانی‮ ‬لە ئاڵوگۆڕی‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬و گەمەكردن لەگەڵ هاوتەمەنكانیدا‮.‬
دیسان تووشبووانی‮ ‬ئۆتیزم لە قسەكردن تێناگەن‮ ‬یاخود بەگران توانای‮ ‬تێگەیشتنی‮ ‬وشەكانیان هەیەو ناتوانن گوێ لەوانیتر بگرن و لە ئاماژەكانی‮ ‬جەستەی‮ ‬بەرامبەر بگەن و كۆنترۆڵی‮ ‬چینەكانی‮ ‬دەنگ و ریتمیەكەی‮ ‬بكەن و هەندێك جاریش وشەی‮ ‬كەسەكانی‮ ‬تر چەند بارەدەكەنەوە و بێتوانایشیان لەوەی‮ ‬بتوانن پەیوەندی‮ ‬بەوانیترە بكەن لەرووی‮ ‬كۆمەڵایەتیەوە ئەوا دووچاری‮ ‬هاوار كردن و گریان و تووڕەبوون و كاری‮ ‬شەڕانگێزی‮ ‬دەبنەوە و خۆیان ئازار دەدەن‮.‬
بەپێی‮ ‬یەكێك لە بیردۆزەكان كەسانی‮ ‬تووشبووی‮ ‬ئۆتیزم لەتێكەڵاوبوون بەكەسانی‮ ‬تر ئاسوودەیی‮ (‬زیندە كیمیایی‮)‬نابیننەوە،هەروەك پرۆفیسۆر جاك بانكسیپ لەزانكۆی‮ ‬بۆلنگ گرین لەوڵایەتی‮ ‬ئۆهایۆ ئاماژەی‮ ‬پێكردوە كە مادەی‮ " ‬beta endorphins" كە لەنێو مێشكدا هەیە و هاوشێوەی‮ ‬ئەفیونە لەڵای‮ ‬كەسانی‮ ‬تووشبووی‮ ‬ئۆتیزم لەئاستێكی‮ ‬بەرزدایە هەربۆیە ئەو ماددەیە وادەكات ئەو كەسانەپێویستیان بە تێكەڵاوبوونی‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬نەبێت لەپێناو خۆشی‮ ‬و چێژ وەرگرتندا.بەپێی‮ ‬هەمان توێژیەمەوە بەكارهێنانی‮ ‬ماددەی‮ (‬naltrexone) كاری‮ ‬ماددەی‮ ‬بیتا-ئەندۆرفین رادەگرێت و رەفتار و هەڵسوكەوتی‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬ڵای‮ ‬تووشبوانی‮ ‬ئۆتیزم زیاد دەكات‮.‬
دەستنیشانكردنی‮ ‬نەخۆشی‮ ‬ئۆتیزم لەرێگەی‮ ‬چاودێریكردنی‮ ‬راستەوخۆی‮ ‬رەفتاری‮ ‬ئەو منداڵانەوە دەبێت لەڵایەن كەسانی‮ ‬پسپۆڕەوە بەتایبەتیش بەر لەتەمەنی‮ ‬سێ ساڵی‮ ‬و كۆكردنەوەی‮ ‬زیاتر لەباری‮ ‬ئەو منداڵانە لەرێگەی‮ ‬دایك و باوك و كەسە نزیكەكانیانەوە‮.‬
هەڵبەت دەستنیشانكردنی‮ ‬نەخۆشیەكە بەسێ قۆناغدا تێدەپەڕێت پاشان بڕیاری‮ ‬كۆتایی‮ ‬دەدرێت لەوەی‮ ‬كە ئەو منداڵە ئۆتیزمی‮ ‬هەیە كەئەو قۆناغانەش بریتین لەوەی‮ ‬كە منداڵەكە لەڵایەن پزیشكی‮ ‬منداڵا ن-پشپۆڕی‮ ‬مێشك-پزیشكی‮ ‬دەروونییەوە دەبینرێت تا پشكنینی‮ ‬وردو و وێنەی‮ ‬تیشكی‮ ‬بۆبگیرێت ودڵنیاببنەوە لەوەی‮ ‬كە منداڵەكە ئۆتیزمی‮ ‬هەیە‮.‬
داوا دەكرێت ئامێرە زیرەكەكان لە منداڵان قەدەغە بكرێن
ڕاپۆرتێكی‮ ‬رۆژنامەی‮ ‬گاردیان باسی‮ ‬لە بەهێزبوونی‮ ‬بەڵگەكان لەسەر ئەوەكردووە،‮ ‬كە ئاڵودەبوون بە ئامێرە زیرەكەكان زیانی‮ ‬گەورە بەمنداڵ دەگەیەنێت،‮ ‬خەوی‮ ‬تێكدەدات و تووشی‮ ‬خەمۆكی‮ ‬دەكات،‮ ‬هەروەها ئەگەری‮ ‬هەوڵی‮ ‬خۆكوشتنیان زیاتر دەكات‮. ‬
گاردیان دەڵێت،‮ ‬پێویستە رێوشوێنی‮ ‬توند لەو بارەیەوە بگیرێتەبەر،‮ ‬كاتی‮ ‬ئەوە هاتووە ئامێرە زیرەكەكان‮ (‬مۆبایل و ئایپاد‮. . . ‬هتد‮) ‬لەمنداڵ قەدەغەبكرێت‮.‬
ڕۆژنامەكە دەڵێت"بەهێزترین بەڵگە لە بارەی‮ ‬مەترسی‮ ‬ئامێرە زیرەكەكان لەسەر منداڵان لە‮ ‬ڕاپۆرتێكی‮ ‬مانگی‮ ‬رابردووی‮ ‬گۆڤاری‮ ‬زانستە دەروونییەكان هاتووە،‮ ‬كە توێژینەوەیان لەسەر زیاتر لە نیو ملیۆن منداڵی‮ ‬سەرو پێنج ساڵ لە ئەمریكا كردووە‮".‬
توێژەرەوانی‮ ‬توێژینەوەكە ئەوەیان بۆ دەركەوتووە ئەو منداڵانەی‮ ‬رۆژانە سێ كاتژمێر‮ ‬یان زیاتر مۆبایل‮ ‬یان هەر ئامێرێكی‮ ‬زیرەك بەكاردەهێنن،‮ ‬بەڕێژەی‮ ‬یەك لەسەر سێ زیاتر ئەگەری‮ ‬توشبوون بە‮ ‬ڕەشبینی‮ ‬و بیركردنەوە لە هەوڵی‮ ‬خۆكوشتنیان هەیە هەروەها ئەو منداڵانەی‮ ‬زیاتر لە پێنج كاتژمێر بەكاری‮ ‬دەهێنن،‮ ‬ئەگەری‮ ‬توشبوونیان بەرێژەی‮ ‬یەك لەسەر دوو زیاد دەكات‮.‬
پێش تەمەنی‮ ‬دوو ساڵ منداڵ باشتر و زووتر چارەسەر دەكرێ
یەشار عادل كە پسپۆڕی‮ ‬ڕاهێنانی‮ ‬منداڵانە سەبارەت بە‮ ‬ڕاهێنانی‮ ‬منداڵان بەمەبەستی‮ ‬چارەسەركردنیان لە نەخۆشی‮ ‬ئۆتیزم دەڵێ"دایك و باوكان هەرچەند منداڵەكانیان زووتر ببەمە ڵای‮ ‬پسپۆڕی‮ ‬تایبەت باشترە بەتایبەتی‮ ‬پێش ئەوەی‮ ‬بگاتە تەمەنی‮ ‬دوو ساڵ ئەگەر هەستیان كرد منداڵەكەیان جیاوازە لە منداڵانی‮ ‬دیكە ئەوا پێویستە هەوڵی‮ ‬چارەسەركردنی‮ ‬بدەن‮".‬
گوتیشی‮" ‬دەبێ باوكان و دایكان لەكاتی‮ ‬ڕاهێنان بە منداڵەكانیان لەڵایەن پسپۆڕی‮ ‬تایبەتەوە ئارام بگرن و بەردەوام بن تاوەكو بەتەواوەتی‮ ‬منداڵەكەیان لە نەخۆشییەكە‮ ‬ڕزگاری‮ ‬دەبێت‮"‬
نیشانەكانی‮ ‬ئۆتیزم
1-بەگران تێكەڵاو بەكەسانی‮ ‬تر دەبێت و كارلێكیان لەگەڵ دەكات
2-وەك منداڵێكی‮ ‬ڵاڵ هەڵسوكەوت دەكات‮.‬
3-حەزی‮ ‬بەفێربوون نییەو دژی‮ ‬دەوەستێتەوە‮.‬
4-دژ بەگۆڕینی‮ ‬رۆتینە‮.‬
5-پێكەنین و قاقا بەبێ هۆ‮.‬
6-نەسڵەمینەوە لەمەترسییەكان‮.‬
7- حەزی‮ ‬بەدەستلەمڵان نییە‮.‬
8-جموجۆڵی‮ ‬زۆرە‮.‬
9-سووڕانەوەی‮ ‬جەستەی‮ ‬خۆی‮ ‬ویاریپێكردن بەجەستەی‮ ‬خۆی‮.‬
10-هۆگربوونی‮ ‬بەشتەكان و‮ ‬یاریكردن لەگەڵ ئەو شتانەدا‮.‬
11-گۆشەگیرەوحەزدەكات بەتەنیا بمێنێتەوە‮ .‬
چارەسەری‮ ‬پزیشكی
هەرچەندە نالتریكسۆن‮" ‬Naltrexone " یەكێكە لەو ماددانەی‮ ‬بۆ باشكردنی‮ ‬ئاستی‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬ئەو كەسانە بەكاردەهێنرێت،‮ ‬بەڵام بەپێی‮ ‬توێژینەوەو راپۆرتەكان دەركەوتووە كە بەكارهێنانی‮ ‬ڤیتامین‮ ‬B6 و مەگنیزیۆم و دایمسایل گڵایسین‮ (‬DMG) باری‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬منداڵانی‮ ‬تووشبوو بەئۆتیزم باشتر دەكەن‮.‬
بەپێی‮ ‬توێژینەوەیەكی‮ ‬پزیشكی‮ ‬كە لەسویسرا ئەنجامدراوە لەڵایەن پزیشكانی‮ ‬زانكۆی‮ ‬بازلەوە روونبوەتەوە كە هۆكاری‮ ‬نەخۆشی‮ ‬ئۆتیزم بریتییە لەو گۆڕانكاریانەی‮ ‬كە بەسەر‮ ‬300جۆری‮ ‬جینەكاندا دێت لەنێویشیاندا نۆیرۆلوجین3?كە بەرپرسیارە لە دروستكردنی‮ ‬خاڵەكانی‮ ‬بەریەككەوتنی‮ ‬دەمارەكی‮(‬Engagement nerve)كەبازنەی‮ ‬بەیەكگەیشتنی‮ ‬نێوان خانە دەمارەكیەكانی‮ ‬لەشی‮ ‬مرۆڤە‮.‬
توێژەران لەئەنجامی‮ ‬تاقیكردنەوەكانیان لەسەرمێشك دەركەوتووە كە گرفتەكە لەو جۆرە جینەدایە كە دەبێتە هۆی‮ ‬بزربوونی‮ ‬بەیەكگەیشتنی‮ ‬نێوان خانەكان و تێكچوونی‮ ‬ئەو بەیەكگەیشتنە وئەوەش دەبێتە رێگر لەبەردەم گواستنەوەی‮ ‬سیگناڵەكانی‮ ‬نێرڤ(العصب‮) ‬و پاشان تووش بوون بەئۆتیزم‮. ‬
وەك لەئەنجامەكانی‮ ‬ئەو توێژینەوەیەدا هاتووە زیادبوونی‮ ‬ترشی‮ ‬ئەمینی‮ ‬كە هۆی‮ ‬نەخۆشییەكەیە دەكرێت لەرێگەی‮ ‬چارەسەركردنی‮ ‬جینی‮ ‬جۆری‮ ‬نۆیرۆلوجین‮ ‬3بەسەر نەخۆشیەكەدا زاڵبین‮.‬
جۆرەكانی‮ ‬ئۆتیزم
1-ئۆتیزمی‮ ‬كڵاسیكی
ئەم جۆرە ئۆتیزمە ئاستی‮ ‬زیرەكی‮ ‬زۆرە واتە ئەم مندالەی‮ ‬لەم جۆرەیە ئاستی‮ ‬زیرەكی‮ ‬زیاترە لەمندالی‮ ‬ئاسایی‮ ‬بۆیە زۆر جار ئەم مندالە توشی‮ ‬كێشە دەبێت لەقوتابخانە و ئەو بابەتانەی‮ ‬كە مامۆستا شەرح دەكات مندالەكە بابەتەكەی‮ ‬لەڵائاسانە بۆیە زۆر جار تەنیا دەمێنێتەوە‮ .‬
2-‬ئۆتیزمی‮ ‬ئەسپرجەر‮ ‬
ئەم جۆرە ئۆتیزمە ئاستی‮ ‬زیرەكیان ئاساییە و كێشەی‮ ‬هەیە لە هاوسەنگی‮ ‬رەفتاری‮ ‬واتە ناتوانێت رەفتارەكانی‮ ‬هاوسەنگ بكات وەكو مندالی‮ ‬ئاسایی‮ ‬و رەفتارەكانی‮ ‬بەشێوەیەكی‮ ‬دووبارە وبێزاركەرە و بۆیە زۆر جار ناتوانێت تێكەل بێت‮ .‬
3-ئۆتیزمی‮ ‬سافانت
ئەم جۆرە ئۆتیزمە زۆر زیرەكن لە ژمارەكان وحەز لە هونەر و وێنە كێشان دەكەن واتە ئەگەر كۆمەلێك قەلەم لەشوێنێك ببینێت راستەوخۆ پێت دەلێت كە ژمارەكەی‮ ‬چەندە‮.‬
4-ئۆتیزمی‮ ‬اكس الهش‮ ‬
ئەم جۆرە ئۆتیزمە ئاستی‮ ‬زیرەكیان كەمێك كەترە لە ئاستی‮ ‬ئاسایی‮ ‬و هەروەها كێشەی‮ ‬پەیوەندی‮ ‬كۆمەڵایەتی‮ ‬هەیە و هەروەها زۆر جار كێشەی‮ ‬قسەكردنی‮ ‬هەیە وە رەفتاری‮ ‬نوێی‮ ‬نیە‮.‬
5-ئۆتیزمی‮ ‬ریت
ئەم جۆرە ئۆتیزمە كێشەی‮ ‬جولەی‮ ‬ئاسایی‮ ‬هەیە واتە ناتوانێت جوان بروات و‮ ‬یان شت بەجوانی‮ ‬بگرێت و گرنگی‮ ‬بە‮ ‬یاریەكانی‮ ‬نادات و هەروەها كێشەی‮ ‬پەیوەندی‮ ‬چاوی‮ ‬هەیە‮ .‬
6-مەرگی‮ ‬منداڵی‮ ‬
ئەم جۆرە ئۆتیزمە تا تەمەنی‮ ‬3‮ ‬سالی‮ ‬كێشەی‮ ‬نیە بەڵام دوایی‮ ‬تەمەنی‮ ‬3‮ ‬سالی‮ ‬كێشەی‮ ‬هەیە لە تیكەل بوون لەگەڵ منداڵان و رەفتاری‮ ‬شەرانگیزی‮ ‬هەیە وە ناتوانێت ئەو كارامانەی‮ ‬كە پێشتر ئەنجامی‮ ‬دەدا دوای‮ ‬تەمەنی‮ ‬3ساڵی‮ ‬ئەنجامی‮ ‬بدات‮ .‬
7-ناڕێكیی‮ ‬گەشە كردنی‮ ‬گشتگیر
ئەم جۆرە ئۆتیزمە كێشەی‮ ‬گەشەكردنی‮ ‬هەیە و هەروها ناتوانێت پەیوەندی‮ ‬چاو ببەستێت و ناتوانیت وەڵام دانەوەی‮ ‬هەبێت بۆ هەست و سۆزی‮ ‬بەرامبەرەكەی‮ .‬
8-ئۆتیزمی‮ ‬كانیر
ئەم جۆرە ئۆتیزمە هەر لەزووەوە هەست پێدەكرێت لەتەمەنی‮ ‬2مانگی،‮ ‬ئەم جۆرە زۆرتر بەربڵاوە ئەم جۆرە ناتوانێت ئاگایی‮ ‬بۆكەسانی‮ ‬تر هەبێت و لەقسەكردندا دوادەكەوێت و حەز بەگۆرانكاریەكان ناكات و هەست بە هەست و سۆزی‮ ‬ئەوانی‮ ‬تر ناكات‮.‬
ئەمانە هەندێك جۆرن لە حالەتی‮ ‬ئۆتیزم بەڵام ئۆتیزم رۆژ دوایی‮ ‬رۆژ حالەتی‮ ‬نوێ زیاد دەبێت و حالەتێكی‮ ‬ئالۆزە و ناتوانرێت بەئاسانی‮ ‬جۆرەكانی‮ ‬روون بكرێتەوە،‮ ‬چونكە زانست رۆز دوایی‮ ‬رۆژ پێش دەكەوێت‮ ‬،‮ ‬لەهەرێمی‮ ‬كوردستان ناتوانرێت بەئاسانی‮ ‬جۆرەكانی‮ ‬دیاری‮ ‬بكرێت،‮ ‬چونكە ئامارێكی‮ ‬دروست نیە بەهۆی‮ ‬چەند هۆكارێك چونكە رەنگە بەهەزاران مندال هەبێت،‮ ‬بەڵام دایك و باوك شەرم بكات كە ئاشكرای‮ ‬بكات‮.‬