‬د.خۆشەوی‮ ‬مەلا ئیبراهیم
ئەوە نزیكەی‮ ‬40‮ ‬ساڵە كە رۆژئاوا و جیهانی‮ ‬دیموكراتی‮ ‬رەخنەی‮ ‬بەردەوامی‮ ‬پەیڕەونەكردنی‮ ‬بنەماكانی‮ ‬دیموكراسی‮ ‬و پیشیلكردنی‮ ‬مافی‮ ‬مرۆڤ لە رژیمی‮ ‬كۆماری‮ ‬ئیسلامی‮ ‬ئیران دەگرن‮. ‬ئیستا كە گەلانی‮ ‬ئیران داوای‮ ‬جیبەجیكردنی‮ ‬خواستەكانی‮ ‬دیموكراسیەت و ریفراندۆم دەكەن،‮ ‬زۆر جیگەی‮ ‬سەرسوڕمانە كە رۆژئاوا هەلویستی‮ ‬بیدەنگی‮ ‬یانیش بیلایەنی‮ ‬هەڵبژاردووەو تەنیا ترەمپ لە تویتەكانیدا بە قسە داوای‮ ‬گۆڕانكاری‮ ‬بنەڕەتی‮ ‬دەكات‮. ‬ویلایەتە‮ ‬یەكگرتووەكانی‮ ‬ئەمەریكا بە كردەوە تەنیا ئابلوقەی‮ ‬خستۆتە سەرپینج كۆمپانیای‮ ‬ئیرانی‮ ‬كە دەستیان لە بەرهەمهینانی‮ ‬رۆكیتدا هەیە،‮ ‬باشە بۆچی‮ ‬دەبی هەڵویستیان بەو شیوەیە بیت؟ وەڵامەكەش دیارە وڵاتانی‮ ‬دیموكراتی‮ ‬لە سەركەوتنی‮ ‬ئەو سەرهەڵدانانەی‮ ‬ئیران دودڵن‮ ‬یانیش دەزانن كە خوپیشاندەران ناتوانن گۆڕانی‮ ‬بنەڕەتی‮ ‬و گۆڕینی‮ ‬رژیم بەدیبهینن،‮ ‬بۆیە ئەو هەڵویستەیان گرتووەتەبەر،‮ ‬چونكە لە حاڵەتی‮ ‬سەرنەكەوتن و پشتگیری‮ ‬لەو بزوتنەوەیە بەرژەوەندیەكانی‮ ‬رۆژئاوا لە ئیراندا دەكەونە مەترسییەوە‮. ‬ئابلوقەی‮ ‬ئابووریش كە خراوەتە سەر ئەو پینج كومپانیایە بۆ سنورداركردنی‮ ‬مەترسی‮ ‬هەڕەشەی‮ ‬ئیرانە بۆ سەر بەرژەوەندیەكانی‮ ‬ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی‮. ‬باشە ئەی‮ ‬داوای‮ ‬دیموكراسییەت چۆن دەبیت؟ من ناتوانم بڵیم كە دیموكراسییەت لە وڵاتانی‮ ‬غەربدا نییە،‮ ‬چونكە لە چوارچیوەی‮ ‬وڵاتانی‮ ‬خۆیان و نزیك لە بەرژەوەندیەكانیاندا دیموكراسییەت تا رادەیەكی‮ ‬باش پەیڕەو دەكریت و دەستگای‮ ‬پیویستی‮ ‬جیبەجیكەریش هەن كە چاودیری‮ ‬ئەو پرۆسەیە دەكەن،‮ ‬بەڵام لەدوور مەرزەكانیانەوە بنەمایەكانی‮ ‬پاراستنی‮ ‬بەرژەوەندی‮ ‬لە دیموكراتی‮ ‬گرنگترن،‮ ‬لە لایەكی‮ ‬تریشەوە لەڕووی‮ ‬نیونەتەوەیدا وڵاتانی‮ ‬جیهانی‮ ‬تا ئیستا نەیانتوانیوە‮ ‬یان نەیانویستووە كە ئامرازی‮ ‬جیبەجیكەری‮ ‬دیموكراسییەت لە جیهاندا بهیندریتەدی،‮ ‬واتە‮ ‬یاسایەكی‮ ‬نیونەتەوەیی‮ ‬و موئەسەساتی‮ ‬جیبەجیكەر و چاودیری‮ ‬كە بەرگری‮ ‬لە بنەمایەكانی‮ ‬دیموكراتی‮ ‬بكەن دروستنەكراون‮. ‬
‮ ‬بۆ ساڵانیكی‮ ‬دوورودریژ كۆمۆنیستەكان پروپاگەندەی‮ ‬بنەمای‮ ‬بەرگری‮ ‬لەمافی‮ ‬كریكاران،‮ ‬گەلانی‮ ‬بندەست و دیموكراسییەتیان بڵاودەكردەوە بەڵام كاتیك كە پرسی‮ ‬هەڵویست وەرگرتن لە بنەمایەكانی‮ ‬مافی‮ ‬زەحمەتكیشان‮ ‬یانیش بەرژەوەندیەكانیان دەهاتە پیش ئەلتیرناتیڤی‮ ‬دووەم و بە سوودتریان هەڵدەبژارد‮. ‬وڵاتانی‮ ‬پیشكەوتووی‮ ‬غەربی‮ ‬بەتایبەتی‮ ‬ئەمەریكا هەردەم باسی‮ ‬پرسی‮ ‬دیموكراسییەت و مافی‮ ‬مروڤ دەكەن،‮ ‬بەڵام كاتیك كە بەرژەوەندیەكانیان دینە پیش هەڵبەت بەبی دوودڵی‮ ‬پاراستنی‮ ‬بەرژەوەندیەكانیان پەیڕەو دەكەن و ئەو پرەنسیپە ناشارنەوە‮. ‬وڵاتانی‮ ‬ئیسلامی‮ ‬باسی‮ ‬پرەنسیپی‮ ‬ئیسلامی‮ ‬و عەدالەت دەكەن ئەو تیۆرییە وەكو بنەما بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندیەكانیان بەكاردەهینن‮. ‬ئیران بیروڕای‮ ‬شیعیزم و موستەزعەفین و فەلەستین و شۆڕشی‮ ‬جیهانی‮ ‬ئیسلامی‮. ‬وەكو ئامرازیك لە پیناو گەیشتن بە بەرژەوەندیەكانی‮ ‬بەكاردەهینیت،‮ ‬هەر لایەنیك بەدەر لەو چوارچیوەیەدا بن بەلادەر و كافر دەناسریندرین،‮ ‬وڵاتانی‮ ‬عەرەبیش هەر بەو شیوەیە پیوەری‮ ‬عەرەبیەت و ئیسلامی‮ ‬سونی،‮ ‬سەلەفیەت و وەهابیەت وەكو بنەمایەی‮ ‬سەرەكی‮ ‬بو گەیشتن بە بەرژەوەندیەكانیان بەكاردەهینن‮. ‬
‮ ‬سەردەمانیك كورد بە ئیسلامەوە هاتەپیش و هیچی‮ ‬بەدەست نەكەوت،‮ ‬لەساڵانی‮ ‬حەفتاكاندا بیروڕای‮ ‬چەپی‮ ‬وەكو بنەما بەكارهینا لە ساڵانی‮ ‬نۆهەدەكانیشەوە تا ئیستا بنەمای‮ ‬دیموكراتی‮ ‬و رەچاوكردنی‮ ‬مافی‮ ‬مرۆڤ و سیكولاریزمی‮ ‬هەڵبژاردووە،‮ ‬بەڵام هەر بیبەش بووە و ئیستاش چاوەڕیی‮ ‬گۆڕینی‮ ‬باڵانسی‮ ‬هیز لە رۆژهەڵاتی‮ ‬ناوەڕاستدا دەكات و چاوی‮ ‬بڕیوەتە رەحمی‮ ‬خوا‮. ‬ئیمپراتوریەتی‮ ‬عوسمانی‮ ‬بەناوی‮ ‬پاریزگاری‮ ‬سوننەی‮ ‬ئیسلامی‮ ‬حوكمی‮ ‬دەكرد‮. ‬ئیمپراتوریەتی‮ ‬رووسیای‮ ‬تساری‮ ‬بەناوی‮ ‬بەرگری‮ ‬لە ئورتودوكس و سلاڤیەت و مافی‮ ‬كەمەنەتەوەكان سنووری‮ ‬حوكمڕانی‮ ‬خۆی‮ ‬بەرفراوان دەكرد‮. ‬ئالمان ویستی‮ ‬بەناوی‮ ‬نازییەت و رەسەنایەتی‮ ‬ئاری‮ ‬و سوسیال ناسیونالیزم حوكمڕانی‮ ‬لە ئەوروپادا بكات‮. ‬فەرەنسای‮ ‬سەردەمی‮ ‬ناپلیۆن بەناوی‮ ‬بنەماكانی‮ ‬كۆماریخوازی‮ ‬ویستی‮ ‬ئەوروپا بخاتە ژیر ركیفی‮ ‬خۆی‮. ‬ستالینیش بەناوی‮ ‬سوسیالیزمی‮ ‬زانستیەوە و ئیستاش‮ ‬یەكیتی‮ ‬ئەوروپا بەناوی‮ ‬دیموكراسییەتەوە دەیانەویت وڵاتانی‮ ‬جیهانی‮ ‬لەگەڵ خویان هاوڕا بكەن‮. ‬
‮ ‬لەسەردەمی‮ ‬پاش شۆڕشی‮ ‬ئۆكتۆبەردا تروتسكی‮ ‬هەموو ئەو بیروڕایانەی‮ ‬رەتدەكردەوە و دەیگوت كە تەنیا شۆڕشی‮ ‬جیهانی‮ ‬پڕۆلیتاری‮ ‬دەتوانیت مرۆڤایەتی‮ ‬بگەیەنیتە ئازادی‮. ‬وڵاتی‮ ‬توركیای‮ ‬پاش عوسمانیەكان پان توركیزم و ئیرانی‮ ‬سەردەمی‮ ‬شاهیش پانئیرانیزم و نەتەوەپەرەستی‮ ‬وەكو پەرچەمی‮ ‬دەسەڵاتداریەتی‮ ‬بەكاردەهینا‮. ‬پەكەكەش دەیەویت كۆنفیدرالی‮ ‬گەلان لە رۆژهەڵاتی‮ ‬ناوەڕاستدا دروست بكات،‮ ‬لەناو كوردستانیشدا هەوڵی‮ ‬زۆر دراوە كە تەریقەتی‮ ‬تایبەت بە كوردەوە دروست بكریت‮ ‬یەكسەر سەركوت كراون و بە كافر لە قەڵەم دراون كە لەم رووەوە لەناو خودی‮ ‬كوردستانیشدا زۆر لایەنی‮ ‬بەكریگیراو لەگەڵ بیروبۆچوونەكانی‮ ‬دوژمن هاوڕا بوونە‮. ‬ئینجا بە داخەوە ئیستا چارەنووسی‮ ‬كورد بەو شیوەیەیە،‮ ‬بەڵام هەروەكو دەڵین كە هیوا لە كۆتاییدا دەمریت‮. ‬